Het tafereel van het Laatste Oordeel is door een dun wolkendek in twee registers verdeeld. In zijn verrezen gedaante, op een wazige regenboog gezeten, oordeelt Christus de uit hun graf opstaande doden. Hij is aan weerszijden omringd door de traditionele groep van heiligen en gelukzaligen met vooraan links Maria en rechts Johannes als voorsprekers. Sommige apostelen, martelaren en profeten herkent men aan hun attributen: van links naar rechts Paulus (zwaard), Petrus (sleutels), Catharina (rad), koning David (harp), Tomas (winkelhaak), Laurentius (rooster), Simon (zaag) en Mozes (Tafelen der wet). De lelie en het zwaard van de twee engelen bovenaan symboliseren de verheerlijking en de hellestraf. Engelen tillen de verrezenen op, hierbij steunend op wolkenslierten. Een dergelijke voorstelling is op dat moment (1551) nieuw in de Nederlanden. De inspiratiebron is het tien jaar vroeger voltooide “Laatste Oordeel” van Michelangelo in de Sixtijnse kapel te Rome. Pourbus is misschien wel de eerste in de Nederlanden die het monumentale voorbeeld van Michelangelo navolgde. Vooral in de weergave van de gespierde naakten herkennen we de renaissancistische inspiratiebron van Pourbus.

TOPSTUK

Het Laatste Oordeel van Pieter Pourbus werd besteld voor de Schepenkamer van het Brugse Vrije. Dat was en onafhankelijke kasselrij gelegen rondom Brugge met hoofdzetel op de Burg in Brugge. In deze zaal werd recht gesproken. Het schilderij diende als exemplum iustitiae: een herinnering voor de rechters om rechtvaardig te zijn. Immers, zoals het Laatste Oordeel toont, zou iedereen, dus ook de rechters, bij het Einde der Tijden terecht staan. Een schilderij van Gillis van Tilborgh uit 1656 [AvO1] toont een rechtszitting op deze locatie. Het werk van Pourbus is links duidelijk te herkennen. Het staat tegenover een gesculpteerde schouw met in het midden Keizer Karel (rechts in het schilderij), die zowat uit zijn houten omkadering de ruimte in stapt en dus prominent aanwezig is. Hij wordt omringd door zijn voorouders. Deze figuren maken deel uit van een ingewikkeld iconografisch programma dat benadrukt dat Karel de enige echte soeverein van het Brugse Vrije is en dat de rechters in zijn naam rechtspreken. Niet alleen God volgt dus de daden van de rechters, ook de keizer kijkt mee.